43 Инвестицияға және шетелдік қор биржаларындағы саудаға қатысуға қызығушылық жылдам өсіп келеді. Бұдан қазақстандық азаматтар да тыс қалған жоқ. Әсіресе жеке инвесторлардың белсенділігінің артуына пандемия әсер етті: қазақстандықтар жинақтарын қалай сақтап, көбейту туралы ойланды. Ал брокерлер мен трейдерлердің белсенді жарнамасы, түрлі оқыту курстары, семинарлар мен вебинарлар әлемдік қор нарықтарындағы саудаға қатысқысы келетіндерді тартты.
Бірақ биржалық сауда салық органдарының да назарын аударды. Қазақстандықтар брокерлер немесе дилерлер арқылы айналымға жіберетін инвестициялар сомасы жүздеген мың, кейде миллиондаған теңгені құрайды. Ал мұндай қызметтен алынған табыс тиісінше салық салуға жатады.
Көптеген қатысушылар, әсіресе жаңадан бастаушылар, мұндай табыс туралы салық органдары білмейді деп ойлайды: өйткені сауда онлайн өтеді, жабық платформаларда, көбіне – шетелдік брокерлердің платформаларында. Сондықтан азаматтар табыстарын декларацияламайды және олардан салық төлемейді. Бірақ мұндай тәсіл дұрыс емес және бұл үлкен көлемде берешек пен өсімпұлды қосымша есептеу, сондай-ақ салықтық декларацияларды тапсырмағаны үшін айыппұлдар түріндегі тәуекелдерді тудырады.
Неге биржадағы саудадан түскен табысқа салық төлеу керек?
Шетелдік қор биржасында брокерлік платформалар арқылы бағалы қағаздармен мәміле жасаған кезде алынған табыс Қазақстаннан тыс көздерден алынған табыс ретінде салық салуға жатады.
Яғни, қор биржаларындағы операциялардан алынған табыс Салық кодексінің 332-бабы 1-тармағына сәйкес, Қазақстан Республикасынан тыс көздерден алынған мүлікті өткізуден жеке тұлғаның табысы ретінде танылады.
Бұл табыс мүлікті өткізу құны мен оны сатып алу құны арасындағы оң айырма ретінде есептеледі (яғни акцияның сатып алу бағасы мен сату бағасы арасындағы айырма).
Шетелдік саудаға қатысушылардың табысы жеке табыс салығына (ЖТС) дербес салық салуға жатады және оны декларацияда (270.00 нысаны) көрсету қажет.
Мұндай табыстар бойынша ЖТС сомасы 10% мөлшерлемемен есептеледі. 270.00 нысаны салық төлеушінің тұрғылықты жері бойынша ҚР ҚМ МКК-ға есепті жылдан кейінгі жылдың 15 қыркүйегіне дейін тапсырылады. Яғни қазақстандық 2024 жылы биржада сауданы бастаса, декларацияны 15.09.2025 ж. дейін тапсыруға міндетті. ЖТС декларация тапсырылғаннан кейін 10 күнтізбелік күннен кешіктірмей төленуі тиіс (бірақ 25.09.2025 ж. кеш емес).
Маңызды сәт: қазақстандық сатып алған бағалы қағаздардың қай биржада листингке енгізілгені үлкен рөл атқарады. Егер мұндай бағалы қағаздар сату күні Қазақстан қор биржасының (KASE) ресми тізімінде тұрса, онда оларды өткізуден түскен құн өсімінен табыс жеке тұлғаның салық салынатын табысынан алып тасталады (Салық кодексінің 341-бабы 1-тармағы 16) тармақшасы). Бұл жағдайда мұндай бағалы қағаздарды сатудан салық төлеудің қажеті жоқ.
Ал бағалы қағаздар тек шетелдік қор биржасында ғана листингте тұрса, бұл жеңілдік қолданылмайды. Мұндай бағалы қағаздарды сатқанда бағадағы оң айырмадан ЖТС төлеу қажет болады.
Көбінесе инвесторлар салықтан жалтарудың тәсілі ретінде биржалық саудадан алынған табысты ҚР аумағынан тыс шетелдік банктердегі шоттарда (оффшорларды қоса алғанда) сақтауды пайдаланады.
ҚР ҚМ МКК азаматтарды бұл салық төлеушілердің Қазақстан бюджетіне салық төлеу міндетінен босатпайтынын ескертеді. Мұндай шоттар туралы мәліметтер халықаралық ақпарат алмасу туралы түрлі келісімдер күшінде болғандықтан, кез келген жағдайда қазақстандық салық органдарына түседі. Атап айтқанда, ЕАЭО-ға мүше мемлекеттердің салық және кеден органдары арасында ақпарат алмасу туралы келісім бар. Сондықтан, мысалы, Мәскеу қор биржасында сауда жасау қазақстандық салық органдарының назарынан тыс қалмайды.
Биржалық саудадан түскен табыстан ЖТС декларациясын тапсырмау және салық төлемеу немен қауіп төндіреді?
Биржалық саудадан түскен табыстан ЖТС декларациясын тапсыру және төлеу міндетін елемейтін тұлғалар үшін әкімшілік жауапкершілік көзделген.
Егер шетелдік қор биржасындағы саудадан түскен табыстар декларацияланбаса, ал ЖТС төленбесе, салық органы салық төлеушіге ӘҚБтК 2
75-бабына («Салық салу объектілерін жасыру») сәйкес айыппұл салуға құқылы.
Салық салу объектілерін жасыру (бұл жағдайда – акция құн өсімінен түскен табыс) үшін айыппұл жеке тұлғаларға төленуге тиіс салық сомасының 200%-ын құрайды (ӘҚБтК 275-бабы 1-тармағы). Салықтың өзін де төлеуге тура келеді. Нәтижесінде бұзушы бюджетке салық сомасының үш есесін төлейді.
Шетелдік банктердегі ҚР аумағынан тыс банк шоттарында ақшаны сақтап, оларды ЖТС декларациясында көрсетпеу ӘҚБтК 275-бабы 4-тармағына сәйкес 100 АЕК мөлшерінде айыппұлға әкеп соғады.
Маңызды: ҚР ҚМ МКК салық төлеуші бұрын «бос» декларация тапсырса да, қосымша 270.00 нысанын («қосымша» белгісімен) тапсырған жағдайда, айыппұлдар қолданылмай, салықтарды айыппұлсыз төлеуге мүмкіндік береді. Бұл жағдайда ӘҚБтК 275-бабы мен 278-бабы 1-тармағы бойынша санкциялар қолданылмайды.
Биржалық саудаға қатысушыларға салық төлемегені үшін қылмыстық жауапкершілік қарастырылған ба?
270.00 нысанын тапсырмау немесе ЖТС төлемеу сияқты әкімшілік жауапкершіліктен бөлек, биржалық саудаға қатысушыға ҚК 244-бабы («Салықтарды төлеуден жалтару») бойынша қылмыстық жауапкершілік те төнуі мүмкін.
Салықтарды төлеуден жалтару мына жолдармен жүзеге асуы мүмкін:
- декларацияны тапсырмау;
- декларацияға табыс немесе шығыстар туралы әдейі бұрмаланған деректерді енгізу.
Мұндай әрекеттер ірі көлемде салық төлемеуге әкелсе, тұлғаға мына жаза қолданылады:
- 3 000 АЕК-ке дейін айыппұл;
- түзеу жұмыстары;
- 800 сағатқа дейін қоғамдық жұмыстар;
- 3 жылға дейін бас бостандығын шектеу;
- 3 жылға дейін бас бостандығынан айыру.
Айта кету керек, ҚК 244-бабы салықтар бойынша берешекті және өсімпұлды бюджетке ерікті түрде төлеген жағдайда тұлғаны қылмыстық жауапкершіліктен босатуды көздейді.
Осылайша, қор нарығында табыс тапқысы келген азаматтар өздерінің салықтық міндеттемелерін ұмытпауы тиіс. Жеке табыс салығы бойынша салық декларациясын жүйелі түрде тапсырып, ҚР аумағынан тыс алынған барлық табысты толық көлемде көрсету және ЖТС төлеу қажет. Бұл ӘҚБтК мен ҚК-де көзделген санкциялардан құтылуға мүмкіндік береді.
Егер сізге 270.00 нысанын толтыру және төленуге тиіс ЖТС сомасын есептеу қиындық туғызса, сізге «Mybuh.kz» мамандары көмектеседі. Біз сіздің активтеріңіз бойынша барлық мәмілелерді декларацияда толық әрі мұқият көрсетуді, салық сомасын дұрыс есептеуді және салық органдарымен проблемалардың болмауын қамтамасыз етеміз.
