61 Қазақстанда «қаржылық есептілік аудиті» ұғымымен компания басшылары, қаржы директорлары, бухгалтерлер мерзімді түрде кездесіп отырады. Әсіресе, егер компания жер қойнауын пайдалану, тұрғын үй құрылысы, инвестициялар тарту және т.б. қызмет түрлерімен айналысса. Жалпы аудит дегеніміз не, және нақтырақ айтқанда – қаржылық есептілік аудиті дегеніміз не? Аудит не үшін қажет және оны бәрі де өтуі керек пе? Қазақстандағы қаржылық есептілік аудиті туралы толық ақпаратты осы мақаладан таба аласыз.
Қаржылық есептілік аудиті дегеніміз не, қарапайым тілмен айтқанда?
Қазақстанда аудиторлық қызметті 1998 жылғы 20 қарашадағы № 304-I ҚР «Аудиторлық қызмет туралы» Заңы реттейді.
Осы заңның 1-бабы 4) тармақшасына сәйкес, аудит – Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес қаржылық есептілікке және онымен байланысты басқа ақпаратқа тәуелсіз пікір білдіру мақсатында жүргізілетін тексеру.
Ал нақты қаржылық есептілік аудиті дегеніміз – қаржылық есептіліктің шынайылығын растау мақсатында жүргізілетін тәуелсіз тексеру.
200-халықаралық аудит стандартына (МСА 200) сәйкес, қаржылық есептілік аудитінің мақсаты – аудит жүргізуші маманға қаржылық есептіліктің қолданылатын стандарттарға (МСФО, НСФО және т.б.) сәйкес барлық маңызды аспектілері бойынша жасалған-жасалмағаны туралы пікір білдіруге мүмкіндік беру.
Қаржылық есептілік аудиті – компанияның қаржылық «техникалық байқауы» немесе «check-up»-ы іспетті. Бұл есептіліктің дұрыс жасалғанын тек ішкі мамандар ғана емес (қаржы директоры, бас бухгалтер), сонымен қатар тәуелсіз сарапшы да растауы үшін қажет.
Аудиторлардың және аудиторлық ұйымдардың жұмысын Қазақстан Республикасының Аудиторлар палатасы және Ішкі мемлекеттік аудит комитеті бақылайды.
Сіздің бизнесіңізге аудит не үшін қажет: 5 негізгі артықшылық
Аудиторлық қызметтерге ақы төлеп, қаржылық есептілік сапасын не үшін тексерту қажет?
Компанияға аудит жүргізудің бірнеше негізгі артықшылықтары бар:
1. Инвесторлар, банктер және серіктестер тарапынан сенімділікті арттыру.
Инвестиция салу, несие беру немесе шарт жасасу кезінде инвесторлар, банктер мен бизнес-серіктестер компанияның қаржылық жағдайына әрқашан назар аударады. Мұндай жағдайда қаржылық есептілік сұратылуы – қалыпты тәжірибе. Ал тәуелсіз аудитпен расталған есептілік – ашықтықтың кепілі және сенімділікті арттырады. Кей жағдайларда (ірі инвестициялар немесе қарыздар кезінде) аудиторлық қорытынды мәміле жасау үшін негізгі шарттардың бірі болуы мүмкін.
2. Салықтық және қаржылық тәуекелдерді азайту.
Уақтылы аудит жүргізу – салықтық тексеріс басталғанға дейін есептегі қателерді анықтауға және түзетуге мүмкіндік береді. Бұл айыппұл тәуекелін азайтып, компания қаражатын үнемдейді.
Біздің тәжірибемізге сүйенсек, есептегі қателерді түзету үшін қосымша салық есептілігін тапсыру және өз бетінше қосымша есептелген салық сомаларын бюджетке төлеу жеткілікті.
ҚР Салық кодексінің 211-бабы 3-тармағына сәйкес, салық төлеуші (немесе агент) немесе камералдық бақылау нәтижесінде салық органы анықтаған қосымша салықтар мен төлемдер бюджетке төленуге жатады, ал әлеуметтік төлемдер ҚР заңдарына сәйкес төленеді – бұл ретте салық төлеуші жауапкершілікке тартылмайды.
Яғни, егер салық төлеуші өзі қате тапса және есептілікке түзету енгізсе, айыппұлсыз қосымша салықтарды төлеуге болады. Бұл жағдайда тек жалпы тәртіппен өсімпұл есептеледі.
Аудит сондай-ақ жалпы қаржылық тәуекелдерді де төмендетеді: жалақы есептеу дұрыстығын, бағамдық айырмашылықтарды, дебиторлық берешек айналымдылығын және компания көрсеткіштеріне әсер ететін басқа да операцияларды тексеру арқылы. Бұл қаржылық есептілікті бұрмалау қаупін азайтады.
3. Басшылық пен иелерінің есептілікке және қаржы бөлімінің жұмысына деген сенімділігі.
Компания иелері мен басшылығы компаниядағы нақты жағдай туралы сенімді ақпарат алуға мүдделі. Мұндай ақпарат басқарушылық шешімдер қабылдау үшін қажет. Сондай-ақ қаржы басқаруына жауапты қызметкерлердің жұмыс тиімділігі де маңызды. Қаражат мақсатты жұмсалып жатыр ма? Тікелей ұрлық немесе негізсіз шығындар бар ма? Салықты оңтайландыру мүмкін бе? Осы сұрақтардың бәріне аудитор кәсіби пікір білдіру арқылы жауап бере алады.
4. Бизнесті сату, біріктіру немесе инвестиция тартуға дайындық.
Компания иесі бизнесті сатқысы келсе немесе басқа ұйыммен бірігуді жоспарласа, аудит жүргізу міндетті шартқа айналады. Аудиторлық қорытынды – осындай мәмілелер үшін маңызды құжат. Қатысушылар компанияның нақты жағдайына көз жеткізеді және бұл шарттың бағасына әсер етуі мүмкін.
5. Тиімсіз процестерді анықтау және ішкі алаяқтықтың алдын алу.
Қаржылық және басқарушылық есептілік аудиті ішкі бақылау жүйесіндегі әлсіз тұстарды анықтауға көмектеседі. Бұл дегеніміз – тәуелсіз сарапшы компания қызметіндегі «тар жерлерді», тиімсіз процестерді немесе ұрлыққа ықтимал жағдайларды көрсете алады. Аудит нәтижесінде компания қаржыны бақылауды күшейту шараларын қабылдай алады.
Қазақстандағы аудит түрлері
1998 жылғы 20 қарашадағы № 304-I ҚР Заңының 5-бабы 1-тармағына сәйкес, аудит екі түрге бөлінеді:
- міндетті;
- бастамашылық (ерікті).
Бастамашылық аудит компанияның өз бастамасымен жүргізіледі. Бірақ кейбір субъектілер үшін аудит жүргізу – Заңмен белгіленген міндет.
Міндетті/ерікті дегеннен бөлек, аудит келесі түрлерге бөлінеді:
- қаржылық;
- операциялық;
- салықтық;
- арнайы мақсаттағы аудит және т.б.
Міндетті аудит
«Аудиторлық қызмет туралы» Заңның 5-бабында міндетті аудиттен өтуге тиіс субъектілер тізбесі көрсетілген.
5-бап 2-тармағына сәйкес, міндетті аудит келесі субъектілерге қолданылады:
- акционерлік қоғамдар;
- сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдары, сақтандыру холдингтері, сақтандыру брокерлері;
- инвестициялық портфельді басқарушы ірі қатысушылар;
- жер қойнауын пайдалану құқығына ие заңды тұлғалар;
- банктер, банк қатысушысы болып табылатын ұйымдар, банк холдингтері;
- астық қабылдау кәсіпорындары;
- инвестициялық преференциялар көзделген инвестициялық шарт жасаған ҚР заңды тұлғалары;
- құрылыс салушылар мен уәкілетті компаниялар;
- келесі екі шартты бір мезгілде орындайтын ЖШС:
- қатысушыларының (құрылтайшыларының) жарғылық капиталда 10%-дан аз үлесі бар;
- орташа жылдық қызметкерлер саны 250 адамнан көп және (немесе) жылдық табыс 3 000 000 АЕК-тен жоғары.
Аталған субъектілер жыл сайын аудиттен өтуге міндетті. Бұл талапты орындамаған жағдайда айыппұл салынады.
Бастамашылық (ерікті) аудит
Міндетті аудиттен айырмашылығы – бастамашылық аудит компанияның өз қалауымен жүргізіледі. Компания өзі мақсатты, көлемді және аудит жүргізу жиілігін белгілейді. Егер заңда ондай міндет болмаса, аудит жүргізбеу заңбұзушылық болып саналмайды.
Алайда аудит жүргізу компания үшін пайдалы. Есеп жүргізудің дұрыстығына көз жеткізу үшін оны әр 3-5 жылда бір рет өткізу ұсынылады.
Ерікті аудиттің артықшылықтары:
- Басқарушылық есептіліктің ашықтығын арттыру
- Есеп жүргізуді оңтайландыру бойынша кәсіби кеңес
- Салықтық тәуекелдер мен қателерді азайту
- Болашақтағы міндетті аудитке дайындық
- Шығындар мен активтерді дұрыс есепке алу арқылы қаржылық көрсеткіштерді жақсарту
Салықтық аудит
Аудиттің бір түрі – салықтық аудит. Ол міндетті болуы мүмкін (салық органдары талап еткен жағдайда), бірақ көбіне компаниялар оны өз еркімен жүргізеді. Әдетте, салықтық тексеру алдында.
Салықтық аудит – салықтардың дұрыс есептелуі мен төленуін тексеруге бағытталған арнайы аудит.
Салықтық аудиттің пайдасы:
- Есептеулер мен салық есептеріндегі қателерді алдын ала анықтау
- Айыппұлдар мен өсімпұлдардың ықтимал көлемін бағалау
- Қателерді түзету бойынша нақты ұсыныстар алу
Арнайы мақсаттағы аудит
Компания барлық қызметін емес, нақты бір есеп немесе көрсеткіш бойынша аудит жүргізуді қалауы мүмкін. Мұндай аудит арнайы мақсаттағы аудит деп аталады.
Мысалы, бағамдық айырма, есеп беретін тұлғалармен есеп айырысу, дебиторлық берешек, өзіндік құн есебі және т.б.
Тәуелсіз аудит компанияға бұзушылықтарды анықтауға және ішкі бақылауды күшейтуге көмектеседі.
Қазақстанда аудитті кім жүргізеді?
Аудиторлық қызметпен тек лицензиясы бар аудиторлық ұйымдар ғана айналыса алады. Лицензияны ҚР Қаржы министрлігінің Ішкі мемлекеттік аудит комитеті береді.
Көп жағдайда аудиторлық ұйымдар өз лицензия нөмірін жариялап отырады.
Аудиторлық ұйымдардың тізімі Қаржы министрлігінің Ішкі мемлекеттік аудит комитетінің порталында бар.
Лицензиясы бар аудиторлық ұйымдар келесі қағидаттарға сүйенеді (ҚР Заңының 4-бабы):
- тәуелсіздік;
- объективтілік;
- кәсіби құзыреттілік;
- құпиялық;
- адалдық;
- стандарттарды сақтау.
«Алма Аудит» компаниясы ҚР Қаржы министрлігінің №20011167 мемлекеттік лицензиясына ие және келесілердің мүшесі болып табылады:
- ҚР Аудиторлар алқасының (ПАО) және Халықаралық бухгалтерлер федерациясының (IFAC) мүшесі;
- Халықаралық «Nexia International» аудиторлық желісінің мүшесі.
Аудиттің негізгі кезеңдері:
- Клиент бизнесін және ішкі бақылау жүйесін зерттеу, аудит мақсаттары мен ауқымын анықтау
- Лицензияланған аудиторлық ұйыммен шарт жасасу
- Бухгалтерлік есеп пен құжаттарды дайындау
- Тәуекелдер мен тексеру рәсімдерін талдау
- Клиентпен алдын ала нәтижелерді талқылау
- Аудиторлық қорытынды мен есепті ұсыну
Аудит үшін қажетті құжаттар тізімі:
- Құрылтай құжаттары (жарғы, тіркеу куәлігі, ҚҚС бойынша есепке қою куәлігі)
- Қаржылық есептілік (баланс, кірістер мен шығындар туралы есеп, ақша қозғалысы есебі)
- Шоттар бойынша айналым ведомостары
- Алғашқы құжаттар (шарттар, актілер, шот-фактуралар)
- Банктік үзінді көшірмелер
- Салық есептілігі (КПН, ҚҚС, жергілікті және жалақы салығы бойынша декларациялар)
- Кадрлық құжаттар (бұйрықтар, штаттық кесте)
Құжаттар уақтылы дайындалса, аудит орта есеппен 2–4 аптаға созылады.
Нәтижесінде не аласыз
Аудит нәтижесінде тапсырыс беруші Аудиторлық қорытынды алады – бұл құжатта аудитор өзінің кәсіби пікірін білдіреді.
Қорытындыда екі негізгі пікір түрі болуы мүмкін:
- өзгертілмеген (оң) пікір;
- өзгертілген пікір.
Өзгертілмеген пікір – бұл есеп сенімді және барлық маңызды аспектілерде нақты дегенді білдіреді.
Өзгертілген пікір келесі жағдайларда беріледі:
- есепте елеулі бұрмалау анықталды;
- аудитор бұрмалаулар бар-жоғын дәл анықтай алмады.
Өзгертілген пікір түрлері:
- теріс пікір;
- ескертумен пікір;
- пікір білдіруден бас тарту.
Қорытынды банкке несие алу үшін, акционерлерге, инвесторларға, салық органдарына немесе Ұлттық Банкке ұсынылады, сондай-ақ Қаржылық есептілік депозитарийіне орналастырылады.
Қорытынды:
Аудит – бұл шығын емес, компанияның дамуына инвестиция және бизнесіңіздің өсуі мен қауіпсіздігінің құралы.
Бұл аудит сіздің компанияңызға қандай пайда әкелуі мүмкін екенін білгіңіз келе ме?
Төмендегі нысан арқылы өтінім қалдырыңыз – біздің мамандар сізбен байланысады. Алғашқы кеңес – тегін!
