46 Қазақстан заңнамасында белгілі бір субъектілер үшін міндетті аудит қарастырылған. Ал қалған компаниялар аудитті өз еркімен, бастамашылық тәртіппен өткізе алады. Бірақ егер бұл талап етілмесе, не үшін аудит жүргізу керек? Себебі аудит арзан емес және уақытты қажет етеді. Алайда аудит компанияға қандай пайда әкелетінін және оны не үшін жүйелі түрде өткізу қажеттігін төменнен оқыңыз.
Инициативті аудит деген не?
Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 20 қарашадағы № 304-I «Аудиторлық қызмет туралы» Заңының 1-бабы 4-тармағына сәйкес, аудит – бұл қаржылық есептілікке және онымен байланысты басқа да ақпаратқа қатысты тәуелсіз пікір білдіру мақсатында жүргізілетін тексеру.
Аталған Заңның 5-бабы 1-тармағына сәйкес аудит екі түрге бөлінеді:
1. міндетті аудит;
2. бастамашылық (инициативті) аудит.
Міндетті аудит – бұл банктер, акционерлік қоғамдар, жер қойнауын пайдаланушылар секілді шектеулі субъектілерге қатысты белгіленген талап. Ал бастамашылық аудит – бұл компанияның өз қалауы бойынша жүргізілетін аудит. Мұндай жағдайда тексерудің мақсаты, мерзімі және көлемі бизнес иесінің өз шешімімен айқындалады. Бастамашылық аудитті жүргізбеу заң бұзушылық болып саналмайды және компания үшін ешқандай әкімшілік немесе басқа да жауапкершілікке әкеп соқпайды.
Компанияңызға бастамашылық аудит қажет болатын 7 жағдай
Егер аудит жүргізу міндетті болмаса және аудит қорытындысының болмауы үшін ешқандай жауапкершілік болмаса, онда не үшін оған қаражат пен уақыт жұмсау қажет? Бұл сұрақты өз бизнесі міндетті аудитке жатпайтын кәсіпкерлер жиі қояды. «Алма-Аудит» бұл сұраққа нақты жауап бере алады. Төменде бастамашылық аудит қажет болатын 7 жағдай келтірілген:
1. Компания иесі, директоры немесе бас бухгалтер ауысқанда. Жаңа иеге, директорға немесе басқа да негізгі тұлғаларға компанияны қабылдау алдында оның қаржылық жағдайының дұрыстығына және бұрынғы басшылықтың заңды бұзбағанына көз жеткізу маңызды.
2. Бизнесті сату немесе бірігу мәмілесіне дайындық (Due Diligence). Компанияны сату, басқа компаниямен бірігу немесе жұтылу алдында аудиторлық тексеру өткізу — мәміленің маңызды бөлігі. Қазақстанда да Due Diligence тәжірибесі кеңінен қолданылады. Бұл болашақ серіктестерге тәуелсіз бағалау мен толық ақпарат ұсынуға мүмкіндік береді.
3. Инвесторлар тарту немесе грантқа өтінім беру. Инвесторлар, әсіресе ірі немесе шетелдік, компаниядан тек есептілікті емес, сонымен қатар тәуелсіз аудиторлық қорытындыны да сұратады. Бұл қаржылық сенімділікті растау әдісі.
4. Ірі банктік несиені рәсімдеу кезінде. Көп банктер несиені компанияның қаржылық ашықтығына қарай береді. Аудиторлық есеп несие алудың ықтималдығын арттырады.
5. Халықаралық нарыққа шығу немесе экспортты бастау. Шетелдік серіктестер үшін тәуелсіз аудит компанияның сенімділігін көрсетеді. Сыртқы экономикалық қызмет жүргізетін компаниялар үшін бұл қосымша артықшылық болып табылады.
6. Қаржылық бөлімнің тиімділігін бағалау және ықтимал ұрлықтарды анықтау. Компания иесі қаржы бөлімі жұмысының тиімділігіне күмән келтірсе немесе қаржылық бұзушылықтардан қауіптенсе, бастамашылық аудит бұл күмәнді жоюға көмектеседі. Аудит сонымен қатар салықтық оңтайландыру мен процесс тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді.
7. Жоспарлы салықтық тексеруге дейін тәуекелдерді азайту. Салық органдары жарты жыл сайын жоспарлы тексеру тізімін жасайды. Бұл тізімге енген компаниялар тексеру басталғанға дейін 30 күн бұрын хабарлама алады. Осындай жағдайда алдын ала бастамашылық салық аудитін өткізу – орынды қадам. Бұл арқылы салық заңнамасын сақтау деңгейін бағалап, мүмкін болатын бұзушылықтарды уақытында түзетуге болады.
Қазақстан Республикасының Салық кодексінің 211-бабының 3-тармағына сәйкес, егер салық төлеуші өзі қателікті анықтап, қосымша есептілікті ұсынса, салық сомалары мен әлеуметтік төлемдер бюджетке айыппұлсыз, тек өсімпұлмен төленеді.
Мысалы, НДС бойынша жиі кездесетін қателік – кезең соңында жасалған операциялар бойынша құжаттар келесі салық кезеңінде алынуы. Бұл жағдайда қосымша есептілік тапсыру және салықты төлеу қажет болады. Мұндай жағдай тәжірибеде жиі кездеседі, және оны алдын ала анықтап, түзету арқылы компания айыппұлдардан аулақ бола алады.
Инициативті аудит аясында не тексеріледі?
Бастамашылық аудиттің басты артықшылығы – оның икемділігі және компания қажеттілігіне бейімделуі. Тексеру ауқымы мен бағытын тапсырыс беруші өзі айқындайды. Мысалы, келесілер тексерілуі мүмкін:
- касса операциялары;
- дебиторлық және кредиторлық берешек;
- өнімнің өзіндік құнын есептеу;
- жалақыны есептеу дұрыстығы;
- валюта операциялары бойынша бағам айырмасы;
- несие қаражатын мақсатты пайдалану;
- есеп беретін тұлғалармен есеп айырысу;
- салық салу базасын анықтау мен салықтарды есептеу дұрыстығы;
- басқарушылық есептілік сапасы.
Аудит шартына сәйкес тексеру ауқымы көрсетіледі және бұл тексерудің нақты мақсатына байланысты анықталады.
Әртүрлі бизнес үшін аудиттің артықшылықтары
Бастамашылық аудиттің әртүрлі бизнес түрлеріне өз пайдасы бар:
Стартаптар үшін: инвесторлар тарту мақсатында юнит-экономика, MRR/ARR секілді көрсеткіштердің сенімділігін растау. Бұл венчурлық капиталмен жұмыс істейтін стартаптар үшін аса маңызды.
Өндірістік компаниялар үшін: шығындарды дұрыс есепке алу, қоймадағы қалдықтарды бақылау және амортизация әдісін оңтайлы таңдау арқылы салықтық жүктемені азайту. Бұл басшылыққа басқарушылық шешім қабылдауға негіз болады.
Сауда компаниялары үшін: жеткізушілермен және сатып алушылармен есеп айырысуды тексеру, тауар айналымын бақылау. Бұл айналым қарқынын арттыру мен өтімділікті жақсартуға көмектеседі.
Қорытынды
Компанияңызға аудит қажет деп ойлайсыз ба? Мерзімі мен құны туралы сұрақтарыңыз бар ма?
Бизнес мақсатыңызды біздің аудитормен бірге талқылап, бастамашылық аудиттің жеке жоспарын алыңыз. Аудит құны кеңес негізінде есептеледі.
Төмендегі нысанды толтырыңыз — біз сізбен байланысып, кеңес беруге дайынбыз.
