103 Қазақстан заңнамасына сәйкес бірқатар кәсіпкерлік субъектілері өз қызметіне міндетті жыл сайынғы аудит жүргізуге жатады. Міндетті аудит қорытындысы болмаған жағдайда әкімшілік жауапкершілік көзделген. Жыл сайынғы аудиттен кімдер өтуге міндетті және бұл міндеттемеден жалтару немен қауіп төндіреді – осы материалдан білесіз.
Міндетті аудит дегеніміз не және ол қалай реттеледі?
Қазақстандағы аудиттің нормативтік базасы – 1998 жылғы 20 қарашадағы №304-I «Аудиторлық қызмет туралы» ҚР Заңы. Бұл заң аудиттің міндеттілігі, мерзімділігі мен әртүрлі субъектілерге қатысты ерекшеліктерін, сондай-ақ аудиторлар мен аудиторлық тексеруден өтетін субъектілердің құқықтары мен міндеттерін және аудит нәтижелері үшін жауапкершілікті реттейтін негізгі құқықтық акт.
Аталған заңның 1-бабы 4) тармақшасына сәйкес, аудит – бұл Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес қаржылық есептілікке және оған байланысты өзге де ақпаратқа тәуелсіз пікір білдіру мақсатында жүргізілетін тексеру.
Осы заңның 5-бабы 1-тармағына сәйкес аудит екі түрге бөлінеді:
1. міндетті аудит;
2. бастамашылық (ерікті) аудит.
Бастамашылық аудит – бұл ерікті негізде өткізіледі, ал бірқатар субъектілер үшін аудиттен жүйелі түрде өту – заңмен белгіленген тікелей міндет болып табылады.
Қазақстанда кімдер міндетті аудиттен өтуге тиіс?
Міндетті аудитке жататын субъектілердің толық тізбесі «Аудиторлық қызмет туралы» заңның 5-бабында белгіленген.
Маңызды: Қаржылық есептілігін бұқаралық ақпарат құралдарында жариялауға міндетті ұйымдар оны аудиторлық есеппен бірге жариялауы тиіс.
Акционерлік қоғамдар (АҚ)
«Акционерлік қоғамдар туралы» ҚР Заңының 3-бабы 1-тармағына сәйкес, АҚ – бұл өз қызметін жүзеге асыру үшін қаражат тарту мақсатында акциялар шығаратын заңды тұлға.
АҚ өз мүлкіне жеке меншік құқығы бар, акционерлердің міндеттемелері бойынша жауап бермейді және тек өз мүлкімен шектелген жауапкершілікке ие.
Сонымен қатар, 3-бап 3-тармағына сәйкес, заңнамада көзделген жағдайларда, АҚ ұйымдық-құқықтық нысанында коммерциялық емес ұйымдар (КЕҰ) құрылуы мүмкін. Бұл жағдайда олар да аудиттен өтуге міндетті, себебі «Аудиторлық қызмет туралы» заңда аудитке жататын АҚ арасында коммерциялық және коммерциялық емес деп бөлу көзделмеген.
Ескерту: Аудиторлық есеп беруді тапсыру міндеттілігі сот шешімімен банкрот деп танылған АҚ-ға қолданылмайды.
Қаржы ұйымдары
«Аудиторлық қызмет туралы» заңның 5-бабы бойынша міндетті аудитке жатады:
- банктер;
- банк ірі қатысушысы болып табылатын ұйымдар;
- банк холдингтері;
- сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдары;
- сақтандыру холдингтері;
- сақтандыру ұйымдары немесе сақтандыру холдингтері ірі қатысушысы болып табылатын ұйымдар;
- сақтандыру брокерлері.
Ескерту: Лицензиясынан айырылған немесе мәжбүрлі тарату процесіндегі банктер мен сақтандыру ұйымдары аудиттен босатылады.
Жер қойнауын пайдаланушылар
304-I заңның 5-бабы және ҚР «Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы» Кодексінің 76-бабы 3-тармағына сәйкес, пайдалы қазбаларды барлау және өндіру операцияларын жүргізетін жер қойнауын пайдаланушылар ИПДО стандартына сәйкес есептілік ұсынуға міндетті. Бұл есептілік ҚР «Аудиторлық қызмет туралы» Заңына сәйкес аудитор растаған болуы тиіс.
Аталған есептің нысаны мен толтыру жөніндегі нұсқаулық ҚР-да ИПДО стандартын іске асыруға уәкілетті органмен бекітіледі – бұл Ұлттық мүдделі тараптар кеңесі (НСЗС).
Инвестициялық портфельді басқарушы ірі қатысушылар
«Бағалы қағаздар нарығы туралы» ҚР Заңының 1-бабы 34) тармақшасына сәйкес, инвестициялық портфельді басқарушы (ИПБ) – бұл клиенттің атынан азаматтық құқық объектілерін басқару қызметін жүзеге асыратын кәсіби қатысушы.
72-1-бапқа сәйкес, ИПБ-ның 10% және одан жоғары акцияларын иелену үшін уәкілетті органнан алдын ала келісім алу қажет. Бұл келісімді алу үшін аудитор растаған соңғы 2 жылдағы және соңғы тоқсанның қаржылық есептілігі ұсынылуы тиіс. Демек, аудиттен өту – ірі қатысушы мәртебесін алуға дейін де міндетті.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктер (ЖШС)
304-I Заңның 5-бабы бойынша ЖШС міндетті аудитке жатады, егер бір мезгілде келесі екі шарт орындалса:
1. қатысушылардың бірі жарғылық капиталда 10%-дан аз үлеске ие;
2. орташа жылдық қызметкерлер саны 250-ден артық және (немесе) орташа жылдық табыс 3 000 000 АЕК-тен асады.
2025 жылға 1 АЕК = 3 932 теңге, яғни 11,79 млрд теңгеден жоғары табыс.
???? Кесте: 2025 ж. ЖШС-ға міндетті аудиттің қолданылуы
|
№ |
10%-дан аз үлесі бар қатысушылар |
>250 қызметкер |
>11,79 млрд тг табыс |
Міндетті аудит |
|
1 |
+ |
+ |
+ |
иә |
|
2 |
+ |
+ |
- |
иә |
|
3 |
+ |
- |
+ |
иә |
|
4 |
+ |
- |
- |
жоқ |
|
5 |
- |
+ |
+ |
жоқ |
|
6 |
- |
+ |
- |
жоқ |
|
7 |
- |
- |
+ |
жоқ |
|
8 |
- |
- |
- |
жоқ |
Басқа ұйымдар
Міндетті аудитке жататын өзге де субъектілер:
- ҚР «Тұрғын үй құрылысына үлестік қатысу туралы» заңына сәйкес құрылыс салушылар мен уәкілетті ұйымдар;
- инвестициялық преференция қарастырылған инвестициялық шарт жасаған ҚР заңды тұлғалары;
- астық қабылдау кәсіпорындары.
Міндетті аудиттің мерзімі және есептілікті тапсыру
Аудит жыл сайын жүргізілуі тиіс және ол қаржылық есептілік тапсырылғанға дейін аяқталуы қажет.
Жалпы жағдайда қаржылық есептілік есепті жылдан кейінгі жылдың 30 сәуіріне дейін ұсынылады (2007 жылғы 28 ақпандағы №234-III заң, 19-бап 3-т.).
Қаржы ұйымдары үшін мерзімдер ҚР Ұлттық Банкі белгілеген:
- Микроқаржы ұйымдары – 30 сәуірге дейін филиалға;
- Екінші деңгейдегі банктер, сақтандыру ұйымдары, ИПБ – 31 мамырға дейін ҰБ-ке.
- Қоғамдық мүдделілік ұйымдары – 31 тамызға дейін Қаржылық есептілік депозитарийіне.
Маңызды: Аудиторлық есеп қаржылық есеппен бірге жариялануы тиіс (5-бап 2-т.), сондықтан аудитті ақпан-наурыз айларында жүргізу ұсынылады.
Міндетті аудит жүргізілмегені үшін жауапкершілік
ҚР ӘҚБтК 250-бабына сәйкес:
- шағын бизнес немесе КЕҰ – 15 АЕК;
- орта бизнес – 20 АЕК;
- ірі бизнес – 200 АЕК айыппұл салынады.
Сондай-ақ:
- Аудиторлық есеп болмауы – беделге кері әсер;
- Несие алу мүмкіндігін шектейді;
- Меморганға есеп тапсыра алмау = қосымша айыппұл.
«Алма Аудит»-пен бірге аудит қалай өтеді?
1. Компаниямен танысу, шарт жасасу
2. Құжаттарды дайындау және беру
3. Тәуекелдер мен процедураларды талдау
4. Алдын ала нәтижелерді талқылау
5. Қорытынды есеп пен ішкі бақылауға ұсынымдар
Дайындау қажет құжаттар:
- Қаржылық есеп (баланс, П/У, ақша қозғалысы)
- Мәміле шарттары
- Банк үзінділері, шот-фактуралар, актілер
- Алғашқы құжаттар, ішкі регламенттер
- Салық (КПН, ҚҚС) және жалақы бойынша есептер
Жиі қойылатын сұрақтар
Біздің компания микробизнес – аудит қажет пе?
Жоқ, егер:
- қызметкерлер саны ≤15
- жылдық табыс ≤30 000 АЕК
- немесе ЖШС, бірақ екі шарт (10% қатысушы + 250 адам/3 млн АЕК табыс) орындалмаса.
Серіктес аудит есебін сұрап отыр, бірақ біз міндетті аудитке жатпаймыз. Не істеу керек?
Бұл жағдайда бастамашылық аудит жүргізіледі.
Қорытынды
Сіздің компанияңызға міндетті аудит қажет пе – сенімді емессіз бе?
Қауіпке бармаңыз. Бізге хабарласыңыз – Алма Аудит мамандары 2025 жылға міндетті аудитке жататыныңызды тексеріп береді.
Бастапқы кеңес тегін және міндеттемесіз.
Өтінім формасын толтырыңыз – біз сізбен хабарласамыз.
