149 Кейде тауар немесе жабдық контрагенттерге төлемді кейінге қалдырумен немесе ішінара төлеммен сатылады. Мұндай жағдайда сатушыда дебиторлық берешек (ДЗ) пайда болады. Егер контрагент оны ұзақ уақыт өтемесе және талап қою мерзімі өтіп кетсе, мұндай дебиторлық берешек сомасымен не істеуге болады? Оны есепте жай ғана есептен шығаруға бола ма?
Нормативтік базаға жүгінейік: ҚР Азаматтық кодексі (ҚР АК) және ҚР Салық кодексі (ҚР СК).
ҚР АК 178-бабына және ҚР СК 248-бабы 4-тармағына сәйкес, талап қоюдың жалпы мерзімі 3 жылды құрайды. Кейбір жағдайларда бұл мерзім ұзағырақ немесе қысқалау болуы мүмкін.
Талап қою мерзімі құқық бұзушылық туралы тұлға білген немесе білуге тиіс болған күннен бастап есептеледі. Бірақ талап қою мерзімінің ағымы борышкердің қарызды мойындайтын кез келген әрекеттері жасалғанда үзіледі, мысалы:
- салыстыру актісіне қол қою;
- наразылықтарды жолдау;
- қарыздың ішінара төленуі;
- дебиторлық берешекті өтеу туралы сұрауларға жазбаша жауап беру.
Егер соңғы 3 жыл ішінде осындай әрекеттер болмаса, ДЗ күмәнді деп танылады және оны шегерімге жатқызуға болады.
Күмәнді талаптар тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) өткізуден бұрын танылған кіріс мөлшерінде шегерімге жатқызылады.
Егер сатушы сонымен қатар ҚҚС төлеуші болса, ол мына жағдайларда осындай кіріске қатысты салық салынатын айналым мөлшерін азайтуға құқылы:
- ҚҚС сомасы күмәнді талаптың туындауына байланысты есепке алынған салықтық кезең басталғаннан кейін 3 жыл өткен соң;
- Әділет органдары банкрот деп танылған дебиторды БСН-нің Ұлттық тізілімінен алып тастау туралы шешім қабылдаған салықтық кезеңде.
Берешекті бухгалтерлік есепте де, салықтық есепте де есептен шығару керек.
Бухгалтерлік есепте күмәнді талаптарды есептен шығару үшін екі әдіс қолданылады:
- тікелей есептен шығару әдісі (күмәнді талаптың сомасы тікелей шығындарға жатқызылады, содан кейін компанияның қаржылық-шаруашылық қызметінің нәтижелері туралы есепке енгізіледі);
- резерв қалыптастыру әдісі.
Қай әдіс қолданылатыны компанияның Есеп саясатына бекітілуі тиіс.
Салықтық есепке қатысты, ҚР СК 248-бабы 8-тармағына сәйкес, ҚР СК-ге сәйкес күмәнді деп танылған талаптар шегерімге жатады.
Талап қою мерзімінің аяқталу күнін дұрыс белгілеу қажет. Бұл маңызды, өйткені күмәнді ДЗ-ны шегерімге жатқызу ол танылған оқиға болған жылы жасалуы тиіс. ҚҚС-ты күмәнді талап бойынша түзету сол жылдың тиісті тоқсанында жүргізілуі тиіс (ҚР СК 105-бабы).
Егер үмітсіз талапты есептен шығару мерзімін өткізіп алсаңыз, оны ағымдағы кезеңде түзету мүмкін болмайды: өткен кезеңдерге есептілікті түзетуге тура келеді, бұл еңбек сыйымды және күрделі.
Күмәнді талаптарды шегерімге жатқызу мына шарттар бір мезгілде орындалған кезде жүзеге асырылады:
- талаптардың туындауын растайтын құжаттардың болуы;
- талаптардың шегерімге жатқызу сәтінде бухгалтерлік есепте көрсетілуі немесе алдыңғы кезеңдерде бухгалтерлік есепте шығындарға (есептен шығаруға) жатқызылуы;
- салық төлеуші-дебитор банкрот деп танылған жағдайда (банкроттық рәсімін аяқтау туралы сот ұйғарымының көшірмесі болуы керек).
ДЗ-ны ресми түрде есептен шығару үшін қолда бар берешекке түгендеу жүргізу керек:
- түгендеу комиссиясын құру туралы бұйрық шығару;
- комиссия контрагент бойынша ақпарат жинайды және бастапқы құжаттарды тексереді (шот-фактуралар, тауарлық жүкқұжаттар, орындалған жұмыстар актілері, шарттар, салыстыру актілері);
- түгендеу нәтижелері бойынша комиссия ДЗ-ның пайда болу себептерін талдау туралы анықтама немесе қызметтік жазба дайындайды;
- ДЗ-ны есептен шығару туралы бұйрық шығару.
Үмітсіз ДЗ-ны есептен шығару үшін келесі бухгалтерлік жазбалар қолданылады:
- Күмәнді талапты есептен шығару: Дт 1290 «Күмәнді талаптар бойынша резерв», Кт 1210 «Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің қысқа мерзімді дебиторлық берешегі»;
- Бұрын есептелген ҚҚС-ты түзету: Дт 1210, Кт 3130.
Егер сізге үмітсіз ДЗ-ны есептен шығару рәсімін ресімдеуде, өткен кезеңдер бойынша есептілікті түзетуде немесе есеп пен салық салуға байланысты басқа да мәселелер бойынша тәжірибелі бухгалтердің көмегі қажет болса, «Mybuh.kz» мамандары сізге көмектеседі. Өтініш қалдырыңыз, біз сізбен жұмыс уақытында хабарласамыз.
