1881 Қазақстанда 2023 жылдан бастап жеке тұлғалардың банкроттық рәсімі қолданылады («Қазақстан Республикасы азаматтарының төлем қабілеттілігін қалпына келтіру және банкроттығы туралы» Заң 2022 жылғы 30 желтоқсанда Мемлекет басшысы қол қойған). Қарызы бар азаматтар өзін банкрот деп тану туралы өтініш бере алады. Бұл үшін үш түрлі рәсім көзделген:
- соттан тыс банкроттық;
- сот арқылы банкроттық;
- төлем қабілеттілігін қалпына келтіру.
Алайда, қарыздан құтылудан бөлек, жеке тұлғалардың банкроттығы банкроттың өзіне де теріс салдарлар әкеледі. Рәсімді бастамас бұрын борышкер болашақта қарызды есептен шығарудың оның өзіне қолайсыз шектеулерге әкеліп соқпайтынын есептеп алуы тиіс. Үш түрдің әрқайсысын жеке қарастырайық.
Соттан тыс банкроттық рәсімінің салдарлары
Егер азаматтың қарызы тек банктер, МҚҰ немесе коллекторлық агенттіктер алдында ғана болса және заңды немесе жеке тұлға-кредиторлар алдында қарызы болмаса, ол соттан тыс банкроттық рәсімін қолдана алады. Атауы айтып тұрғандай, бұл жағдайда өзін сот тәртібімен банкрот деп танудың қажеті жоқ. Бірақ бұл келесі шарттар орындалғанда мүмкін:
- қарыз сомасы 1 600 АЕК-тен аспайды (2025 жылы – 6 291 200 тг);
- қарыз 12 ай бойы өтелмеген;
- борышкердің өндіріп алуға болатын мүлкі жоқ;
- қарыздар бойынша банкпен реттеу рәсімі жүргізілген.
АӘК алушылар үшін ерекше шарт көзделген – олар қарыздың 12 ай бойы өтелмеуі туралы талапты сақтамауына болады.
Қарызы 5 жылдан астам өтелмеген борышкерлерге мүліктің бар-жоғын тексеру және қарыз сомасына шектеу қойылмайды.
Маңызды: соттан тыс банкроттық рәсімін қолдануды шешкен борышкер алдымен (банкроттық туралы өтініш бермей тұрып) банк немесе МҚҰ-да мерзімі өткен берешекті реттеу рәсімінен өтуге міндетті.
Бұл рәсім туралы толығырақ қаржылық реттеу агенттігінен «1459» call-орталығы арқылы немесе Fingramota Online мобильді қосымшасынан білуге болады.
Соттан тыс банкроттық рәсімін ҚР ҚМ аудандық МКБ (салық органдары) жүргізеді.
Жеке тұлға өтінішті электронды түрде eGov.kz арқылы немесе ХҚКО-лар арқылы бере алады. Сондай-ақ E-salyq Azamat қосымшасы арқылы өтініш беру мүмкіндігі қарастырылуда.
Борышкердің соттан тыс банкроттық рәсімін қолдануға мүмкіндік беретін критерийлерге сәйкестігін тексеру автоматты түрде жүргізіледі.
Банкрот үшін салдарлар:
- 5 жыл бойы несие алуға тыйым (тек ломбардқа жүгіну мүмкін);
- қайталама банкроттық тек 7 жылдан кейін мүмкін;
- 3 жыл бойы жыл сайын қаржылық жағдайды мониторингілеу.
Сот арқылы банкроттық рәсімінің салдарлары
Егер жеке тұлғаның қарызы 1 600 АЕК-тен асса немесе бұл қарыз тек банк не МҚҰ алдында ғана емес, өзге де кредиторлар алдында болса, оған сот арқылы банкроттық рәсімі қолжетімді. Бірінші рәсімнен айырмашылығы, мұнда сот шешімі шығарылады және борышкердің мүлкі сауда-саттықта өткізіледі. Алдын ала кредиторлар тізімі мен олардың кезектілігі жасалады. Мүлікті сатудан түскен қаражат қарыздарды кезектілікке сәйкес өтеуге жұмсалады. Егер түскен қаражат қарызды толық өтеуге жетпесе, өтелмеген қалдық есептен шығарылады. Бұл ретте борышкер мүлікті әдейі жасыруға және оны өткізуге кедергі жасауға тиіс емес. Бұған қаржы басқарушылары (қызмет құны – 1 АЕК) бақылау жасайды.
Есептен шығаруға жатпайтын қарыздар:
- алименттер бойынша берешек;
- басқа адамның өмірі мен денсаулығына келтірілген залал;
- қылмыстық құқықбұзушылықтардан келтірілген залалды өтеу;
- сот шешімі бойынша өндірілетін бюджетке төлемдер.
Борышкердің жалғыз тұрғын үйі де сатылуы мүмкін, бірақ бір жағдайда – егер ол қарыз бойынша кепіл нысанасы болса. Егер жоқ болса, бұл рәсім аясында оған өндіріп алу қолданылмайды.
Сот арқылы банкроттық өткен банкрот үшін салдарлар соттан тыс банкроттықтағыдай:
- 5 жыл бойы несие алуға тыйым (тек ломбардқа жүгіну мүмкін);
- қайталама банкроттық тек 7 жылдан кейін мүмкін;
- 3 жыл бойы жыл сайын қаржылық жағдайды мониторингілеу.
Төлем қабілеттілігін қалпына келтіру рәсімі
Жеке тұлғаның банкроттығының ең жұмсақ нұсқасы – төлем қабілеттілігін қалпына келтіру рәсімінен өту. Бұл тұрақты табыс болған жағдайда қарыздарды төлеуге (5 жылға дейін) соттан мерзімін ұзарту алуын көздейді.
Борышкер қаржы басқарушысымен бірге төлем қабілеттілігін қалпына келтірудің шынайы жоспарын әзірлейді, содан кейін бұл жоспар сотта бекітіледі.
Бұл рәсімді қолдану шарты: борышкердің барлық міндеттемелерінің мөлшері (оның ішінде орындау мерзімі келмегендері де) оның меншігіндегі мүліктің құнынан аспауы тиіс.
Төлем қабілеттілігін қалпына келтіру рәсімін қолданған борышкер ресми түрде «банкрот» мәртебесін алмайды. Сондықтан оған несие алуға тыйым салу және т.б. сияқты салдарлар қолданылмайды.
Егер сізге жеке тұлғаның банкроттығы мәселесі бойынша заңгердің кеңесі қажет болса, төмендегі форма арқылы өтінім қалдырыңыз, біздің мамандар сізбен хабарласады.
