35 Егер ЖШС-нің ағымдағы шығындарын (мысалы, шикізатты көтерме сатып алу және т.б.) жабу үшін өз қаражаты жеткіліксіз болса, компания қарыз қаражат тартуға жүгінеді. Бірақ банктен несие рәсімдеген жағдайда пайыз төлеу қажет болады. Ал бұл ЖШС-нің құрылтайшылары жеке бос қаражатқа ие болуы мүмкін және пайыз төлемей-ақ сол қаражатты пайдалану әлдеқайда тиімді болар еді. Өз құрылтайшыларынан пайызсыз қарыз рәсімдеуге бола ма? Оны қалай рәсімдеу керек? Мұндай операцияға салық салына ма? Төменде түсіндіреміз…
Заңды тұлғаларға пайызсыз қарыз алу жөніндегі құқықтық негіз
Қазақстанда қарыз тарту ҚР Азаматтық кодексінің (ҚР АК) 36-тарауымен реттеледі. Мұндай мәмілелер қарыз шартымен рәсімделеді. ҚР АК 715-бабы 1-тармағына сәйкес, қарыз шарты бойынша бір тарап екінші тарапқа ақша немесе заттарды (қарыз нысанын) береді немесе беру міндетін алады, ал қарыз алушы сол көлемдегі ақшаны немесе сондай түрдегі және сападағы заттарды қарыз берушіге уақытылы қайтаруға міндеттенеді.
ҚР АК 718-бабына сәйкес, қарыз нысанын пайдаланғаны үшін қарыз алушы қарыз берушіге шартта белгіленген мөлшерде сыйақы төлейді. Демек, шартта сыйақы мөлшерін тараптардың келісімі бойынша кез келген деңгейде (соның ішінде 0%) белгілеуге болады, яғни «сыйақы төлеу шарты жоқ қарыз» деп тікелей көрсетуге де рұқсат. Сондықтан пайызсыз қарыз түрі заңнамаға қайшы келмейді.
ҚР АК 722-бабына сәйкес, қарыз алушы қарыз нысанын шартта көзделген тәртіппен және мерзімде қайтаруға міндетті.
ЖШС үшін пайызсыз қарыз алудың салықтық салдары
ҚР Салық кодексінің (ҚР СК) 190-бабы 3-тармағына сәйкес, салық есебі бухгалтерлік есеп деректеріне негізделеді. Ал бухгалтерлік құжаттаманы жүргізу тәртібі «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы» заңмен белгіленеді.
ҚР СК 225-бабы 2-тармағының 11) тармақшасына сәйкес, салық салу мақсатында табыс болып саналмайтындар қатарына, міндеттемені бухгалтерлік есепте тану нәтижесінде туындайтын, нақты орындалуға жататын міндеттеме мөлшері мен бухгалтерлік есепте танылған осы міндеттеменің құны арасындағы оң айырма да жатады.
ҚР СК 238-бабы 1 және 3-тармақтарына сәйкес, салық төлеуші өтеусіз алған кез келген мүліктің (оның ішінде жұмыстар мен көрсетілген қызметтердің) құны оның табысы болып саналады. Өтеусіз алынған мүліктің құны бухгалтерлік есеп деректері бойынша, бірақ қабылдау-беру актісіндегі құнынан төмен болмайтындай деңгейде (егер ол бар болса), және беруші тараптың құжаттарындағы ҚҚС ескерілген түрде анықталады.
ҚР СК 242-бабы 5-тармағына сәйкес, егер ҚР СК 192-бабы 4-тармағында өзгеше көзделмесе, салық салу мақсатында активтер немесе міндеттемелер құнының өзгеруіне байланысты бухгалтерлік есепте туындайтын шығындар шегерімге жатпайды.
Бұл ҚР ҚМ МКК Төрағасының 12.02.2019 ж. № 532388 сұрауға берген жауабымен де расталады. Онда, егер қарыз шарты сыйақы мөлшерлемесін нарықтық деңгейден төмен көздесе, онда нақты орындалуға жататын міндеттеме мөлшері мен бухгалтерлік есепте танылған осы міндеттеменің құны арасындағы оң айырма корпоративтік табыс салығын есептеу мақсатында табыс ретінде қаралмайды делінген.
Демек, сыйақы көзделмеген қарыз бойынша үнемдеу түріндегі табыс теориялық тұрғыда өтеусіз алынған мүлік түріндегі жиынтық жылдық табысқа қосылуы мүмкін. Алайда, ешбір ХҚЕС-та, «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы» заңда немесе ҚР СК-да қарыз бойынша сыйақы үнемдеуді табыс ретінде тану талабы жоқ. Дисконттау ескерілуі тиіс, бірақ үнемдеуден түсетін болжамды табыс — жоқ.
Егер қарыз жеңілдетілген шарттармен берілсе (шарттағы пайыздық мөлшерлеме ұқсас шарттардағы нарықтық мөлшерлемеден айтарлықтай төмен немесе қарыз мүлде пайызсыз болса), онда қарыздың бастапқы құны сәйкес ақшалай ағындарды нарықтық мөлшерлемені қолданып дисконттау арқылы анықталады (ХҚЕС (IFRS) 9 «Қаржы құралдары» В5.1.1-тармақ).
1 жылға дейінгі қысқа мерзімді қарыздар бойынша дисконттау, егер оның әсері компания үшін елеусіз деп танылса, қолданылмауы мүмкін. Мұндай елеулілік деңгейі ЖШС-нің Есеп саясаты арқылы реттеледі.
ЖШС үшін пайызсыз қарыз алу кезіндегі бухгалтерлік жазбалар:
- Қысқа мерзімді қарыз алу: Дт 1030 Кт 3010
- Нарықтық емес шарттармен алынған қарыз бойынша дисконтты бастапқы тану: Дт 3010 Кт 6160
- Қарыздың негізгі қарызын өтеу: Дт 3010 Кт 1030
- Қарыз бойынша дисконттың амортизациясы: Дт 7310 немесе 7340 Кт 3010
Осылайша, ЖШС өз құрылтайшысынан пайызсыз қарыз ала алады. Бұған заңнамалық тыйым жоқ. Бұл операцияны құжат жүзінде рәсімдеп, қарыз шартын жасау қажет. Сондай-ақ қарызды шартта белгіленген мерзімде қайтару керек. Егер ақшаны уақытында қайтара алмаса, қарыз шартына қосымша келісім жасалып, қайтару мерзімі ұзартылуы мүмкін.
Мұндай қарыз ЖШС-қарыз алушы үшін салықтық салдарға әкелмейді, себебі қайтарылуы тиіс қарыз сомасы заңды тұлғаның табысы болып танылмайды және өтеусіз алынған мүлік ретінде жиынтық жылдық табысқа қосылмайды.
Егер қарыз талап қою мерзімі ішінде (3 жыл) қайтарылмаса немесе құрылтайшы-қарыз беруші тарапынан кешірілсе, тек сол кезде қарыз сомасын ЖШС табысы ретінде тану қажет (ҚР СК 238-бабы).
Егер сізге қарыз шартын жасау бойынша заңгердің көмегі, мұндай қарызды есепте көрсетуге қатысты бухгалтерлік кеңес қажет болса, сізге «Mybuh.kz» мамандары көмектеседі. Өтінім қалдырыңыз, біз жұмыс уақытында сізбен хабарласамыз.
