151 Көбінесе Қазақстан аумағында жылжымайтын мүлікке меншік құқығы бар ҚР азаматтары ресми азаматтығын өзгертіп, бірақ тұрғылықты жерін өзгертпейді. Сондай-ақ, шетелдіктер (көбінесе ТМД азаматтары) ҚР азаматтары болып табылатын туыстарынан мұраны иелену арқылы жылжымайтын мүлік алады. Шетелдіктер – резидент еместер Қазақстанда жылжымайтын мүлікке иелік ете ала ма, әлде бар немесе алынған мүлікті сату керек пе? Бұл ретте қандай салық міндеттемелері туындайды? Түсініп көрейік.
Азаматтық және резиденттік ұғымы
1995 жылғы 19 маусымдағы №2337 «Шетелдіктердің құқықтық жағдайы туралы» Заңының 2-бабына сәйкес, Қазақстан аумағындағы шетелдіктер деп:
- ҚР азаматы болып табылмайтын;
- басқа мемлекеттің азаматтығын дәлелдей алатын (мысалы, басқа елдің паспорты бар) адамдар танылады.
Салықтық резиденттік ұғымы бөлек бар. ҚР Салық кодексінің (СК) 217-бабы 1-тармағы 1) тармақшасына, 3-тармағы 1-3) тармақшаларына, 4-тармағы 1-6) тармақшаларына сәйкес, ҚР резиденті болып табылады:
- Қазақстанда тұрақты болатын жеке тұлға (қатарынан 12 ай ішінде кемінде 183 күнтізбелік күн);
- Қазақстанда тұрақты тұрмайтын, бірақ өмірлік мүдделер орталығы осында орналасқан тұлға (ҚР-да тұруға ықтиярхаты бар, отбасы осында тұрады, жылжымайтын мүлік бар).
ҚР азаматтары, сондай-ақ ҚР азаматтығын алу туралы немесе тұрақты тұруға рұқсат алу туралы өтініш берген адамдар елде тұрған уақытына қарамастан резидент деп танылады.
Ал резидент емес деп бір мемлекетте қызметін жүзеге асыратын, бірақ басқа елде тұрақты тіркелген және тұратын жеке тұлғалар танылады (СК 219-бабы 1-тармақ).
Сәйкесінше, жеке тұлғаның азамат/шетелдік және резидент/резидент емес мәртебесінің бірнеше комбинациясы болуы мүмкін:
- ҚР азаматы әрі резиденті;
- ҚР резиденті болып табылатын шетелдік;
- ҚР резиденті емес шетелдік.
Бұл салық салу мен құқықтар мен міндеттердің болуына тікелей әсер етеді.
Қандай шетелдіктер Қазақстан аумағында жылжымайтын мүлікке иелік ете алады?
1995 жылғы 19 маусымдағы №2337 Заңның 9-бабына сәйкес, ҚР-да тұрақты тұратын шетелдіктер (№2337 Заңның 4-бабына сәйкес ықтиярхаты барлар) тұрғын үй қатынастары саласында ҚР азаматтарымен тең құқықтарға және міндеттерге ие.
Бұл – ықтиярхаты бар шетелдіктердің Қазақстанда тұрғын үй және басқа да мүлікке меншік құқығы бола алады деген сөз.
1997 жылғы 16 сәуірдегі №94 «Тұрғын үй қатынастары туралы» Заңының 2-бабының 24) және 28) тармақшаларына сәйкес:
- тұрғын үй – тұрақты тұруға арналған және пайдаланылатын, белгіленген нормалар мен ережелерге сай жеке тұрғын бірлігі (үй, пәтер, жатақхана бөлмесі);
- пәтер – көппәтерлі тұрғын үйдің бөлігі болып табылатын, тұрақты тұруға арналған және пайдаланылатын жеке тұрғын үй.
ҚР-да уақытша болатын шетелдіктер халықаралық шарттар мен ҚР заңнамасы негізінде мүліктік құқықтарға ие бола алады.
Көбінесе мәселелер Қазақстанда сыйға немесе мұраға жылжымайтын мүлік алған дәл осы санаттағы тұлғаларда – резидент емес шетелдіктерде туындайды.
Мәселе мынада, ҚР Азаматтық кодексінің (АК) 252-бабы 1-тармағына сәйкес, егер адамның меншігінде қолданыстағы заңнамаға сәйкес оған тиесілі бола алмайтын мүлік болса, ол мүлікті меншік құқығы туған күннен бастап 1 жыл ішінде иеліктен шығару (сату, сыйлау және т.б.) қажет.
Бұл мерзім өтіп кетсе, мүлік сот шешімі бойынша мәжбүрлеп иеліктен шығарылады. Иесіне мүліктің құны иеліктен шығару шығындарын шегеріп қайтарылады. Бұл іс жүзінде мүліктің сауда арқылы сатылатынын білдіреді.
Тәжірибеде бұл норма жиі қолданылмайды, бірақ резидент емес шетелдік мұндай қауіптің бар екенін білуі тиіс.
Резидент емес шетелдікке жылжымайтын мүлікке иелік ету кезінде қандай салық тәуекелдері бар?
ҚР АК 117-бабы 1-тармағына сәйкес, жылжымайтын мүлікке жатады:
- жер учаскелері;
- ғимараттар мен құрылыстар;
- көпжылдық екпелер және жермен тығыз байланысты өзге де мүлік.
Пәтерлер және өзге тұрғын үй-жайлар жеке (бөлек) меншік болған жағдайда дербес жылжымайтын мүлік объектілері болып танылады.
СК 1-бабы 1-тармағының 55), 57), 67) тармақшаларына сәйкес, салық төлеуші болып шетелдіктер де танылады.
СК 216-бабы 2-тармағына сәйкес, резидент емес те ҚР-дағы көздерден алынған табыстардан салық төлеуге міндетті. Сыйға немесе мұраға мүлік алу жағдайында – бұл ЖТС (ИПН).
СК 316-бабы 1-тармағына сәйкес, ЖТС төлеушілер – салық салу объектілері бар жеке тұлғалар. Ал СК 644-бабы 1-тармағы 6) тармақшасына сәйкес, резидент емес табыстарына ҚР аумағында орналасқан және мәмілесі мемлекеттік тіркеуге жататын мүлікті сату кезіндегі құн өсімінен түскен табыс жатады.
ЖТС сомасын резидент емес СК 317-бабы 3-тармағына, сондай-ақ 320 және 646-баптарындағы мөлшерлемелер бойынша есептеуі тиіс (жылжымайтын мүлікті сату кезіндегі құн өсімі бойынша – 15%). Ал егер салықтық жеңілдігі бар мемлекет азаматы болса (СК 644-бабы), мөлшерлеме – 20%.
Маңыздысы – салық мүліктің жалпы құнынан емес, құн өсімінен төленеді. Құн өсімі – сату бағасы мен сатып алу бағасының айырмасы. Сыйға немесе мұраға алынған жағдайда сатып алу бағасы нөлге тең. Бұл кезде сатып алу бағасы ретінде кадастрлық құн алынады, ол нарықтық бағадан әлдеқайда төмен және ЖТС сомасын ұлғайтады.
Салықты азайту үшін меншік құқығы тіркелген күнге жылжымайтын мүлікті бағалау актісін жасауға болады. Бұл жағдайда сатып алу бағасы ретінде бағалау актісіндегі сома алынады.
Декларацияны қашан тапсыру керек?
СК 659-бабына сәйкес, ЖТС декларациясын келесі жылдың 15 қыркүйегіне дейін тапсыру қажет. Резидент емес жеке тұлға:
- ИИН алуы тиіс;
- ЖТС сомасын өзі есептейді;
- 270.00 нысанын келесі жылдың 15 қыркүйегіне дейін тапсырады;
- Салықты 25 қыркүйекке дейін төлейді.
Егер шетелдік резидент емес есепті кезең ішінде ҚР-дан кетсе және келесі жылдың 15 қыркүйегіне дейін қайтып оралмаса, ол 270.00 нысанын ағымдағы салық кезеңінде тапсыра алады.
Қорытынды:
Ықтиярхаты бар шетелдік Қазақстанда азаматтармен тең дәрежеде жылжымайтын мүлікке иелік ете алады. Ал резидент емес болса, мүлікті 1 жыл ішінде иеліктен шығарып, ЖТС есептеп, 270.00 нысанын тапсырып, салықты төлеуі тиіс.
